Przez lata (od 1989 r.) stowarzyszenia zwykłe mogły finansować swoje działania jedynie ze składek. Ponadto nie miały osobowości prawnej, a z upływem czasu sądy i instytucje nabierały coraz większego przekonania, że w związku z tym stowarzyszenia zwykłe prawie niczego nie mogą.

W takiej formule stowarzyszenia zwykłe obumierały. Sytuację postanowiono zmienić i w 2015 uchwalono nowelizację ustawy – Prawo o stowarzyszeniach. Najważniejsze jej przepisy weszły w życie w maju 2016 r. Od tej pory stowarzyszenia zwykłe mogą się legitymować ułomną osobowością prawną, co zasadniczo zmienia ich sytuację. Mogą też korzystać z wielu źródeł finansowania swoich działań, a jednym z nich są dotacje.

Ułomna (ale cenna) osobowość prawna

Nowe kształt stowarzyszeń zwykłych związany jest z nadaniem im ułomnej osobowości prawnej. Stare stowarzyszenia zwykłe, bez możliwości “nabywania praw, zaciągania zobowiązań, możliwości pozywania i bycia pozywanym”, było pozbawione zdolności prawnej. Warto jednak zaznaczyć, że ułomna osobowość to nie to samo, co bycie osobą prawną (jaką jest stowarzyszenia rejestrowe; zobacz: Czym różni się stowarzyszenie rejestrowe od zwykłego? Sprawdź!).

Stowarzyszenia zwykłe nie są osobami prawnymi, ale ustawa – Prawo o stowarzyszeniach przyznaje im zdolność prawną – określa, co mogą. To wystarcza, żeby znacznie (w stosunku do tego co było wcześniej) wzmocnić potencjał stowarzyszeń zwykłych: poszerzyć możliwości ich działania i funkcjonowania w obrocie prawnym.

Dotacje dla stowarzyszeń zwykłych zapisane w ustawie

Nowe przepisy dotyczące stowarzyszeń zwykłych, obowiązujące od 20 maja 2016 r., to również powiększony katalog źródeł finansowania działań stowarzyszeń zwykłych. Katalog ten zapisano w ustawie. Wskazano w nim wprost na dotacje.

Dotacje udzielane są przez różne podmioty. Zwykle są to środki przekazywane organizacjom pozarządowym na określone działania. Najczęściej udzielanie dotacji wiąże się też z trybem konkursowym. W przypadku środków kierowanych do NGO na realizację zadań publicznych, którymi to środkami rozporządza administracja publiczna, konkurs będzie odbywał się w oparciu o procedury opisane w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (choć od tej zasady są wyjątki).

Z dokumentacji konkursowej dowiemy się, jakie podmioty mogą ubiegać się o dofinansowanie. Kiedy stosowany jest wspomniany wyżej tryb z ustawy pożytkowej (a stosują go np. samorządy przekazując środki organizacjom), w konkursie będą mogły wziąć udział również stowarzyszenia zwykłe.

zobacz w PORADNIK.NGO.PL: Dotacje, Dotacje ze środków publicznych, Organizacja dostała dotację. O czym musi pamiętać

Jeszcze raz ułomna osobowość, czyli podpisujemy umowę!

Udzielając dotacji podmiot (np. urząd gminy) podpisuje z organizacją umowę. W przypadku stowarzyszeń zwykłych przed nowelizacją nie było to możliwe. Stare stowarzyszenia zwykłe nie miały osobowości prawnej – nie było z kim podpisać umowy, nie było więc możliwe udzielenie dotacji. Ułomna osobowość prawna, którą zyskały stowarzyszenia zwykłe po 20 maja 2016 r. umożliwia zawieranie umów (stowarzyszenie zwykłe “może zaciągać zobowiązania”).

O tym, że stowarzyszenia zwykłe uzyskały dostęp do dotacji, w tym dotacji ze środków publicznych, zadecydowały więc dwie zmiany: wpisanie dotacji w katalog dostępnych źródeł finansowania oraz nadanie stowarzyszeniom zwykłym ułomnej osobowości prawnej, dzięki której mogą zawierać umowy.

Nowe od razu, stare po “przerejestrowaniu”

Stowarzyszenie zwykłe od 20 maja 2016 r. może korzystać z dotacji – startować w konkursach. Musi to być jednak stowarzyszenie zwykłe działające zgodnie z nowymi zasadami, czyli znajdujące się w nowej ewidencji stowarzyszeń zwykłych prowadzonej przez starostę. W przypadku stowarzyszenia zwykłego powstałego po 20 maja 2016 r. nie ma problemu, ponieważ trafiło ono do ewidencji już na nowych zasadach. Wystarczy, że uzyska wpis do nowej ewidencji i od razu będzie mogło ubiegać się o dotacje (a szerzej korzystać z różnych źródeł finansowania np. z darowizn).

Stowarzyszenia zwykłe powstałe przed 20 maja 2016 r. (na starych zasadach – sprzed nowelizacji ustawy – Prawo o stowarzyszeniach), aby skorzystać z możliwości startowania w konkursach i zdobywania dotacji, muszą się najpierw przerejestrować do nowej ewidencji (zobacz: Jak dostosować stowarzyszenie zwykłe do nowych przepisów. 7 wskazówek; Jak dostosować stowarzyszenie zwykłe do nowych przepisów. REGON i NIP).

Stowarzyszenia zwykłe a dotacje w praktyce

Tak przedstawia się dostęp stowarzyszeń zwykłych do dotacji z punktu widzenia regulacji prawnych. A jak to się przekłada na praktykę? Warto zdawać sobie sprawę z tego, że dla podmiotów przekazujących NGO środki (szczególnie dla administracji publicznej) stowarzyszenia zwykłe nie będą na początku faworytami w konkursach dotacyjnych.

Powstałe po maju 2016 r. stowarzyszenia zwykłe są po prostu nowe – nie dysponują, z perspektywy organizatorów konkursów, doświadczeniem i zasobami. Starym stowarzyszeniom zwykłym, po przerejestrowaniu do nowej ewidencji, też nie będzie łatwo wykazać dorobku i pochwalić się wcześniejszymi działaniami. Ponadto ich prosta forma organizacyjna (przypomnijmy, że do stworzenia stowarzyszenia zwykłego wystarczą 3 osoby) może wzbudzać mniejsze zaufanie niż w przypadku stowarzyszeń rejestrowanych w KRS.

Stowarzyszeniom zwykłym trudno będzie na początku rywalizować o dotacje z innymi organizacjami pozarządowymi. Biorąc to pod uwagę, dobrym wyjściem dla stowarzyszeń zwykłych może być konkurowanie o mniejsze środki. Do ich możliwości i charakteru działania pasują pieniądze rozdawane w ramach tzw. małych grantów. Administracji łatwiej w tej procedurze zadecydować o przekazaniu wsparcia mniejszej, niedoświadczonej organizacji. A zdobyte dzięki małym grantom doświadczenie i możliwość wykazania się konkretnym działaniem z pewnością z czasem zaprocentuje w “dużych” konkursach.